İnsan Hakları Eylem Planı 3. Amaç: Hukuki Öngörülebilirlik ve Şeffaflık

İdarenin İş ve İşlemlerinde Hukuki Öngörülebilirlik ve Şeffaflığın Güçlendirilmesi

• Mevzuat düzenlemelerinin şeffaf ve katılımcı bir anlayışla, paydaşların görüşleri alınarak hazırlanması amacıyla Mevzuat Hazırlama Usul ve Esasları Hakkındaki Yönetmelik, yeniden düzenlenecektir. İkincil düzenlemelerin kaliteli bir şekilde ve vakit geçirmeksizin yapılması temin edilecektir.
• İdareye yapılan başvurularda idarenin cevap verme süresi 60 günden 30 güne indirilecektir.
• Kamu hizmetlerinin sunumunda uyulacak usul ve esaslara ilişkin mevzuat düzenlemesi yapılacaktır.
• Kamu ihalelerinde rekabetin sağlanması ve şeffaflığın artırılması amacıyla Kamu İhale Mevzuatı gözden geçirilecektir.
• Avrupa Birliği’nin “Doğrudan Yabancı Yatırımların İzlenmesi Hakkında Çerçeve Kararı” (2019/452) ile uyumlu yasal düzenlemeler yapılacak ve Sanayileşme İcra Komitesi bu düzenlemeler doğrultusunda görevini yerine getirecektir.
• Sözleşme ve teşebbüs hürriyetine ilişkin mevzuat ve uygulamalar; öngörülebilirlik, kazanılmış hakların korunması ve şeffaflık ilkeleri temelinde gözden geçirilecek ve bu ilkelere aykırılık taşıdığı tespit edilen hükümler yürürlükten kaldırılacaktır.
• Şeffaflığın artırılması ve yolsuzlukla mücadelenin daha da güçlendirilmesine ilişkin Strateji Belgesi güncellenecek ve uygulanması etkin bir şekilde takip edilecektir.
• Türk Ticaret Kanunu’nda yer alan tasfiye hükümleri gözden geçirilecek ve ticaret şirketlerinin tasfiye kararı almaları halinde uygulanacak tasfiye yöntemleri basitleştirilecektir.
• Ticari sırrın tüm yönleriyle düzenlendiği ve korunduğu düzenlemeler hayata geçirilecektir.
• Uluslararası yatırımcılar ve yabancı kişilere, hakları ile Türk hukuk sistemini anlatan yazılı ve görsel materyaller kendi dillerinde hazırlanarak erişimlerine sunulacaktır.
• Zaman ve emek kaybının önlenmesi amacıyla noterlik işlemlerinde dijital dönüşüm hızlandırılacak, ayrıca bu işlemlerde sahteciliği tamamen ortadan kaldıracak olan Elektronik Kimlik Doğrulama Sistemi uygulamaya konulacaktır.
• Yurtdışında yaşayan vatandaşlar ile mavi kartlıların, eğitim, sağlık ve adalet başta olmak üzere kamu hizmetlerinden yararlanmalarında uygulamadan kaynaklı sorunların giderilmesine devam edilecektir.

Adli Süreçlerde Hukuki Öngörülebilirlik ve Şeffaflığın Güçlendirilmesi

• Adli ve idari yargıda itiraz, istinaf ve temyiz başta olmak üzere kanun yollarına başvuru süreleri yeknesak hale getirilecek, böylelikle hak arama yollarının kullanılmasında belirlilik artırılacaktır.
• İstinaf ve temyiz sürelerinin, hükmün tefhimi yerine gerekçeli kararın tebliğinden sonra başlamasına yönelik mevzuat çalışması yapılacaktır.
• İstinaf kanun yolunda, aynı konulardaki karar farklılıklarını gidermek amacıyla yüksek mahkemelerin ilgili dairelerinin de katılımıyla düzenli toplantılar yapılacaktır.
• Bütün yargı kararları kişisel veriler korunarak erişime açılacak, kararı veren hâkim veya mahkeme heyetinin isimleri ile birlikte yayınlanacaktır.
• Kısa süreli hapis cezasına seçenek yaptırımların kapsamı genişletilecektir.
• İdari para cezalarına ilişkin hükümler, görevli mahkeme yönüyle gözden geçirilecektir.
• İdari para cezalarına ilişkin olarak Kabahatler Kanunu’nda öngörülen başvuru ve itiraz yollarının etkinliği artırılacak ve böylelikle hak arama yolları geliştirilecektir.
• Vergi suçunun her yıl için ayrı ayrı oluşması yerine tek suç kabul edilerek zincirleme suç hükümlerinin uygulanması sağlanacaktır.
• Etkin pişmanlık hükümlerinin vergi suçları için de uygulanabilmesi sağlanacaktır.
• Kamu kurum ve kuruluşları aleyhine hükmedilen tazminat ve alacakların gecikmeksizin ödenmesi sağlanacaktır.

Yargının Etkililiği ve Kalitesinin Artırılması

• Soruşturma, yargılama ve infaz aşamasında mevzuat ya da uygulamadan kaynaklı aksaklıklar, Ceza Hukuku Bilim Komisyonu görüşleri dikkate alınarak sürekli izlenecek ve ceza adalet sisteminin daha iyi işlemesi için gerekli tedbirler alınacaktır.
• İstinaf kanun yolu, dört yılı aşkın uygulaması da dikkate alınarak, yargının verimliliği ve kalitesi açısından analiz edilecek ve sistemin daha iyi işlemesine ilişkin gerekli tedbirler alınacaktır.
• Hükmün açıklanmasının geri bırakılması ve cezaların ertelenmesine ilişkin hükümler, bir bütün olarak ele alınacak ve ceza adaletinin geliştirilmesi amacıyla yeniden düzenlenecektir.
• Yargıtay ve Danıştay üyeliğine seçilebilmek için en az 45 yaş ile birinci sınıf olmanın yanı sıra belli bir kıdem şartı getirilecektir.
• İlk derece ve istinaf mahkemelerinde Cumhuriyet başsavcılığı, adalet komisyonu başkanlığı, ağır ceza, ticaret ve idare mahkemeleri başkanlığı gibi görevlere atanabilmek için asgari mesleki kıdem şartı getirilecektir.
• Yargı mensuplarının bilgilerinin güncelliğini ve mesleki gelişimlerini sağlamak amacıyla sürekli ve zorunlu eğitim modeline geçilecektir.
• Yüksek yargı mensupları, akademisyenler ve uygulamacılar arasında işbirliği ve etkileşimin artırılması amacıyla belirli konularda düzenli olarak değerlendirme toplantıları yapılacaktır.
• Adalet hizmetlerinin daha kaliteli verilebilmesi için hâkim, savcı ve yargı çalışanı sayısının, Avrupa Konseyi Adaletin Etkinliği Komisyonu (CEPEJ) raporları da dikkate alınarak iş yüküyle orantılı olmasını temine yönelik çalışmalara devam edilecektir.
• İnfaz hizmetlerinin denetiminin etkinleştirilmesi amacıyla Cumhuriyet savcılarının yetkileri gözden geçirilecek, infaz hâkimleri ile birlikte ceza infaz kurumları kampüsünde görev yapmaları yönünde uygulama başlatılacaktır.
• Hâkim ve savcıların mesleğe hazırlık döneminin daha etkin hale getirilmesi ve mesleki tecrübenin artırılması için hâkim ve savcı yardımcılığı müessesesi ihdas edilecektir.
• Hâkimlik, savcılık, avukatlık ve noterlik mesleklerine girebilmek için getirilen baraj sınavının (hukuk mesleklerine giriş sınavı) etkin biçimde uygulanmasına yönelik hazırlıklar tamamlanacaktır.
• Hâkim ve savcı adaylığı döneminde adliye stajları “Staj Eğitim Merkezi” olarak belirlenen adliyelerde yapılacaktır. Hâkim ve savcı adaylarının mesleğe giriş sürecinde iletişim becerileri ve stres yönetimine ilişkin kabiliyetleri de dikkate alınacaktır.
• Elektronik ortamda yapılan icra takip işlemlerinin sayısı artırılacak, zamanla tüm işlemlere yaygınlaştırılarak icra dairelerinde kâğıtsız ofis ortamına geçilecektir.
• Gayrimenkul satış sözleşmelerinin noterler tarafından da yapılabilmesine imkân sağlanacaktır.
• Bazı çekişmesiz yargı işleri ile delil tespitinin noterler tarafından da yapılmasına imkân sağlanacaktır.
• Noterlerin çalışma gün ve saatleri vatandaşların ihtiyaçlarına cevap verecek şekilde yeniden belirlenecektir.

İhtisas Mahkemelerinin Güçlendirilmesi

• Finans, sendika, imar ve kamulaştırma gibi alanlar ile vergi ve bilişim suçları bakımından ihtisas mahkemeleri belirlenecektir.
• Hâkimlerin adli yargıda ceza veya hukuk, idari yargıda idare veya vergi hâkimi olarak görevlerini sürdürmeleri ve ihtisaslaşmaları sağlanacaktır.
• Çözümü uzmanlığı, özel veya teknik bilgiyi gerektiren alanlarda hâkimlere destek olmak üzere “mahkeme uzmanı” istihdam edilmesine yönelik çalışmalar yapılacaktır.
• İlk defa ihtisas mahkemelerine atanan hâkimlere göreve başlamadan önce ihtisas alanıyla ilgili eğitim verilecektir.
• Başta kadastro mahkemeleri olmak üzere, hâkimlerin ihtisas mahkemelerinde çalışma süreleri, davaların tamamlanma durumu da dikkate alınarak tespit edilecek, tayin olunacak yeni görev yerleri ise dosyaların bitirilme ve isabet oranına göre belirlenecektir.
• Çözümü uzmanlık gerektiren uyuşmazlıkların ihtisaslaşmış hâkimler eliyle ve daha hızlı bir şekilde sonuçlandırılması amacıyla il merkezlerinde bulunan ihtisas mahkemelerinde görülmesi sağlanacaktır.
• Ticari hayatın yoğun olduğu il ve ilçelerde ticaret mahkemeleri le fikri ve sınai haklar mahkemeleri kurulacaktır.

Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yollarının Etkinliğinin Artırılması ve Yaygınlaştırılması

• Gerçek ve tüzel kişiler ile devlet arasındaki uyuşmazlıkları en hızlı ve en az maliyetle çözmek amacıyla idari sulh usulü getirilecek, böylece alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemlerinden biri daha adalet hizmetlerine kazandırılacaktır.
• İdare ile yatırımcılar arasındaki uyuşmazlıkları gidermek amacıyla bağımsızlık ve tarafsızlık esasıyla çalışacak, uyuşmazlıkları temel ilkeler çerçevesinde değerlendirerek hızlı karar alabilecek yeni bir kurumsal yapı ihdas edilerek, özel kesim yatırımlarının korunmasına ilişkin kanuni düzenleme yapılacaktır.
• Tahkimin ticari uyuşmazlıkların çözümünde daha fazla kullanılması teşvik edilecek, İstanbul Tahkim Merkezi’nin yapısı güçlendirilecektir.
• Adalet Bakanlığı bünyesinde alternatif uyuşmazlık çözüm yollarına ilişkin kurumsal yapının güçlendirilmesi sağlanacaktır.
• Ceza muhakemesinde uzlaştırmacı olabilmek için, mevcut uzlaştırmacıların müktesep hakları saklı kalmak kaydıyla, hukuk fakültesi mezunu olma şartı getirilecektir.
• Hukuk uyuşmazlıklarında arabuluculuğun kapsamı genişletilecek ve arabulucuların farklı alanlarda ihtisaslaşması sağlanacaktır.
• Arabuluculuğun sekiz yıllık uygulama sonuçları dikkate alınarak sistemin etkinliğinin artırılması amacıyla Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu gözden geçirilecektir.
• Arabuluculuk merkezlerinin hukuki statüsü belirlenerek, kurulmasına ve denetlenmesine ilişkin standartlar oluşturulacaktır. Boşanma sürecinde özellikle kadın ve çocukların örselenmelerini önlemek için uluslararası sözleşmelerdeki standartlar da dikkate alınarak mahkeme temelli aile arabuluculuğu müessesesi oluşturulacaktır.

Bilirkişilik Sisteminin Kalitesinin Artırılması ve Öngörülebilirliğinin Sağlanması

• Puanlama esaslı bilirkişi performans sistemi getirilecek, raporuyla yargılamanın sonucuna ve hızına olumlu katkıda bulanarak belli bir puanın üzerinde performans gösterenler sicilde ve listelerde kalacaktır.
• Kanun yolu incelemesinde tespit edilen yetersiz ve hatalı bilirkişi raporları, bilirkişinin performansının değerlendirilmesine ve sürekli nitelik alması halinde listeden çıkartılmasına esas olmak üzere bilirkişilik siciline işlenecektir.
• Bilirkişilik bölge kurulları yeniden yapılandırılarak etkinliği artırılacaktır.
• Haklı bir sebep olmaksızın bilirkişilik yapmaktan kaçınan ya da etik ilkelere aykırı davrananların bilirkişilik sicili ve listesinden çıkarılması sağlanacaktır.
• Bilirkişilerin bakabileceği azami dosya sayısını belirleyen kota sisteminin etkin bir şekilde uygulanması için gerekli tedbirler alınacaktır.
• Bilirkişilere dosyalar sırasına göre otomatik tevzi edilecektir.
• Yabancılık unsuru taşıyanlar da dâhil olmak üzere özel hukuk uyuşmazlıklarının daha kısa sürede çözümü amacıyla hakembilirkişilik kurumu ihdas edilecektir.
• Raporunu zamanında teslim etmeyen bilirkişiye yeni dosya verilmemesi sağlanacaktır.
• Bilirkişilik faaliyetinin yürütülmesi ve bilirkişi raporunda yer alması gereken hususlara ilişkin olarak bilirkişilere verilen temel eğitim güçlendirilecektir.
• Bilirkişiden istenecek hususların somutlaştırılmasına yönelik UYAP sistemine entegre Bilirkişi Görevlendirme Rehberi hazırlanacaktır.
• Öncelikle taşınmaz ve motorlu taşıt değerleme ile muhasebe alanlarında olmak üzere özel hukuk tüzel kişilerinin bilirkişilik yapabilmelerine ilişkin uygulama geliştirilecektir.
• Bilirkişiyi görevlendirme sürecinde kanunun aradığı şartlara gösterilen hassasiyet hâkim ve savcıların terfi ve teftişlerinde özellikle dikkate alınacak, buna ilişkin uygulama rehberi hazırlanacaktır.
• Profesör ve doçent unvanına sahip kişilerin, bilirkişilik yapmalarını teşvik etmek amacıyla bilirkişilik temel eğitiminden muaf tutulmaları sağlanacaktır.