İnsan Hakları Eylem Planı 8. Amaç: Kırılgan Kesimlerin Korunması ve Toplumsal Refahın Güçlendirilmesi

Çocukların Fiziksel ve Ruhsal Gelişimlerinin Desteklenmesi

1. Çocukların dijital riskler, siber zorbalık, internet bağımlılığı ile yazılı ve görsel medyanın zararlarından korunmasına yönelik çalışmalar artırılacaktır.
2. Çevrimiçi çocuk istismarı fiilleri ile daha etkili bir şekilde mücadele edilecek ve bu nedenle oluşan mağduriyetlerin giderilmesi amacıyla gerekli tedbirler alınacaktır.
3. Uluslararası koruma ve geçici koruma kapsamındaki kimsesiz çocukların bakım ve gözetiminin daha etkin sağlanabilmesi için tüzel kişi vesayet sistemi hayata geçirilecektir.
4. Çocuk teslimi ve çocukla kişisel ilişki kurulmasına ilişkin hükümler, çocuğun psikolojisi ve yüksek yararı dikkate alınarak gözden geçirilecektir.
5. Adli süreçlerde çocukların beden muayenesi, “Avrupa Konseyi Çocuk Dostu Adalete İlişkin Rehber” ilkeleri ile çocuğun talebi veya uzman görüşü dikkate alınarak bir refakatçi huzurunda yapılacaktır.
6. Aile mahremiyeti ve çocuğun üstün yararının daha iyi korunabilmesi amacıyla aile ve çocuk mahkemelerinin müstakil bir kampüs içinde bulunacağı yeni bir adliye mimarisi modeli geliştirilecektir.
7. Çocuk mahkemelerindeki duruşma salonları, çocuk dostu olacak şekilde tasarlanacak, duruşmalara hâkim, savcı ve avukatların cübbe giymeksizin katılımına imkân sağlanacaktır.
8. Bazı ağır suçlar hariç olmak üzere 15 yaşından küçük çocukların ilk defa işledikleri fiillerin, soruşturmaya konu edilmemesi için çocuklara özgü koruma mekanizmaları geliştirilecektir.
9. Çocuklar hakkındaki davalar ile istinaf ve temyiz incelemelerinin öncelikli olarak görülmesi sağlanacaktır.
10. Hakkında adli kontrol kararı uygulanan çocuklar için psiko-sosyal destek hizmeti verilecektir.

Çocuk Adalet Sistemine Duyarlı İnfaz Uygulamalarının Geliştirilmesi

1. Ceza infaz kurumlarında bulunan hükümlü ve tutuklu çocukların oyun, spor ve gençlik kampları gibi fiziksel etkinliklerden daha fazla faydalanmaları sağlanacaktır.
2. Beraberinde 0-6 yaş grubu çocuğu bulunan anneler bakımından cezanın infazı, anne-çocuk ünitesi adı verilen ve bu maksatla özel tasarlanmış yerlerde yerine getirilecektir.
3. Beraberinde 0-6 yaş grubu çocuğu bulunan annelerin denetimli serbestlikten yararlanma imkânı genişletilecektir.
4. Ceza infaz kurumlarında anneleriyle birlikte bulunan 0-6 yaş grubu çocukların, dışarıda bulunan yakınlarına teslimi ve yakınlarından da annesine teslimi açık görüş suretiyle gerçekleştirilecek, böylelikle çocukların yıpranmaları önlenecektir.
5. Kapalı ceza infaz kurumunda barındırılan çocukların ziyaretçileri ile tüm görüşmeleri “açık görüş” şeklinde yaptırılacaktır.
6. Çocuk hükümlü ve tutuklulara aile bireylerinin katılımıyla “aile görüşmesi” yapma imkânı getirilecektir.
7. Tahliye olan kimsesiz çocuklar Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler İl Müdürlüğü’ne bildirilecek ve bu çocuklar hakkında gerekli koruyucu tedbirler alınacaktır.
8. Denetimli serbestlik müdürlüklerinde çocuk büroları kurulacak ve suça sürüklenen çocuklar adli süreçlerin her aşamasında bu bürolar tarafından takip edilecektir.

Gençlerin Haklarının Korunması ve Geliştirilmesi

1. “Gönüllülük Çalışmaları” orta öğretim müfredatında yer alacak ve üniversitelerde seçmeli ders olarak yaygınlaştırılacak, bu çalışmalar öğrencilerin başarı düzeyinin ölçülmesinde dikkate alınacaktır.
2. Gençlerin karar alma süreçlerinde daha etkin bir şekilde temsili sağlanacak, sosyal, kültürel, sanatsal ve sportif imkânlardan daha fazla yararlanmalarına yönelik faaliyetler yürütülecektir.
3. Gençlerin yazılım sektöründe etkin bir şekilde yer almaları ve dijital dünyada söz sahibi olmaları sağlanacak, bu amaçla uluslararası geçerli sertifika programlarından yararlanma imkânları artırılacaktır.
4. Gençlere yönelik evlilik yardımının kapsamı genişletilecektir.
5. Gençlerin iş gücü piyasasına aktif katılımları desteklenerek staj ve uygulama eğitimi imkânları teşvik edilecek ve genç istihdamı ulusal strateji belgesi hazırlanacaktır.
6. Yurtdışındaki üniversite eğitimi sırasında öngörülen staj yapma yükümlülüğünün Türkiye’de yerine getirilebilmesine ilişkin olanaklar artırılacaktır.
7. Millî Eğitim Bakanlığı Yurt Dışı Lisansüstü Öğrenim Bursu Programlarından, zorunlu hizmetlerini Türkiye’de tamamlamaları koşuluyla, yurtdışında yaşayan gençlerin de yararlanabilmesi sağlanacaktır.
8. Birleşmiş Milletler 2030 Gençlik Stratejisi’nin etkin bir şekilde uygulanması hedefine de katkıda bulunmak üzere İstanbul’da bir Birleşmiş Milletler Gençlik Merkezi kurulmasına yönelik çalışmalara hız verilecektir.
9. Gençlik merkezleri, gençlik kampları ve yaygın eğitim programları başta olmak üzere kaliteli ve erişilebilir gençlik çalışmaları yoluyla gençlerin desteklenmesine devam edilecektir.
10. Toplu konut projelerinin geliştirilmesi sürdürülecek, gençler de dahil olmak üzere ihtiyaç sahiplerinin konut edinme hakkına yönelik tedbirler etkili bir şekilde alınmaya devam edilecektir.

Engelli ve Yaşlıların Kamu Hizmetlerine Erişimlerinin Kolaylaştırılması

1. Engellilerin üst kademe kamu yöneticiliği ile mesleklerine uygun kamu görevlerinde istihdamı teşvik edilecektir.
2. Engellilere tanınan haklardan faydalanabilmek için gerekli olan sağlık raporlarında engellilik hali ve oranına ilişkin kriterlerde standart sağlanacak, çoklu değerlendirme uygulaması gözden geçirilmek suretiyle engelli vatandaşların mağduriyetleri giderilecektir.
3. Adliye binaları da dâhil olmak üzere kamunun kullanımına tahsis edilmiş binalar, kamusal alanlar ve ulaşım araçları erişilebilir, engelli ve yaşlı dostu haline getirilecek, engelli ve yaşlıların hayatlarını kolaylaştıran akıllı uygulamalar yaygınlaştırılacaktır.
4. Televizyon programlarının engellilere yönelik işaret dili ya da altyazı ile yayınlanması teşvik edilecek ve başta işitme engelliler için işaret dili tercümanları olmak üzere engellilere hizmet verecek nitelikli kamu personeli sayısı artırılacaktır.
5. Engelli ve yaşlıların oy kullanma süreçlerine tam katılımını sağlamak için mevzuat gözden geçirilecek ve bu kişilerin oy kullanmalarını kolaylaştıracak tedbirler alınacaktır.
6. Hükümlülük ve engellilik durumu ile yaşlılık derecesi dikkate alınarak vesayete alternatif tedbirler geliştirilecektir.
7. Engellilik derecesi belli düzeydeki öğrenciler, Gençlik ve Spor Bakanlığı’na bağlı yurtlarda ücretsiz barındırılacaktır.
8. Özel infaz usullerinin kapsamı genişletilecek, ağır hasta, yaşlı veya engelli gibi hükümlülerin cezalarını konutta infaz edebilmelerine ilişkin imkânlar artırılacaktır.
9. Engellilik, hastalık veya kocama nedeniyle ceza infaz kurumunda yaşamını yalnız başına idame ettiremeyen hükümlüler bakımından cezanın denetimli serbestlik tedbiri altında infazına ilişkin uygulamanın kapsamı genişletilecek, bu hususta kamu hastanelerinden alınacak raporla yetinilmesine ilişkin düzenleme yapılacaktır.

Uluslararası Koruma ve Geçici Koruma Kapsamındaki Yabancıların Rehabilitasyonu ve Adalete Erişimlerinin Güçlendirilmesi

1. Uluslararası koruma ve geçici koruma kapsamındaki yabancılar ile insan ticareti mağdurlarının sağlık, barınma, eğitim gibi temel ihtiyaçlarına yönelik stratejiler geliştirilecek, toplumsal uyumlarını kolaylaştırmak için sivil toplum kuruluşlarıyla ortak çalışmalar yürütülecektir.
2. Geri gönderme merkezlerindeki barınma koşullarına ilişkin şikâyetleri incelemek üzere etkili bir başvuru yolu oluşturulacaktır.
3. “İdari gözetim”e alternatif tedbirlere ilişkin ikincil mevzuat çalışması yapılacak ve söz konusu tedbirler etkin bir şekilde uygulanacaktır.
4. Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu kapsamında işlem gören yabancıların avukata erişimlerinin fiilen kolaylaştırılması ve yargılamaların makul sürede tamamlanması amacıyla gerekli tedbirler alınacaktır.
5. Yabancılara yönelik hazırlanan şüpheli, sanık ve mağdur hakları formları yaygın dillere tercüme edilecek ve bu formların ilgililere verilmesi sağlanacaktır.
6. Uluslararası koruma ve geçici koruma kapsamındaki yabancılara karşı işlenen suçlarla ilgili veritabanı oluşturulacaktır.

İnsan Ticaretiyle Etkili Şekilde Mücadele Edilmesi

1. İnsan ticaretine ilişkin suç ve cezalar, Avrupa Konseyi İnsan Ticaretine Karşı Eylem Sözleşmesi ve GRETA tavsiyeleri dikkate alınarak gözden geçirilecektir.
2. İnsan ticaretine ilişkin suçlara bakmakla görevli hâkim, savcı ve kolluğa yönelik olarak düzenli eğitim verilecek ve bu suçlara ilişkin kılavuz rehber ilkeler hazırlanacaktır.
3. İnsan ticareti mağdurları ve olay tanıklarının korunabilmesi için gerekli tedbirler etkili bir şekilde alınacak, kişilerin insan ticareti mağduru olmalarının önlenmesi amacıyla kayıt dışı çalışmaya ilişkin denetimlerin etkinliği artırılacaktır.

Sağlıklı ve Yaşanabilir Çevrenin Korunması

1. İklim değişikliğinin temel insan haklarına etkileri analiz edilecek ve sonuçlar kamu politikaları oluşturulurken dikkate alınacaktır.
2. Sağlıklı ve yaşanabilir çevre ile ormanların korunmasına yönelik kamuoyunda farkındalık artırmak amacıyla iletişim kampanyaları düzenlenecektir.
3. Zararlı kimyasallar ile atıkların oluşumu en aza indirilecek, atıkların geri dönüşüm oranı ile yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanım oranı artırılacaktır.
4. Enerji verimliliğine ilişkin sosyal bilinç geliştirilecek, toplumsal davranış değişikliği amacıyla farkındalık artırılacaktır.
5. Hayvanların korunması ve kendi doğası içinde barındırılması sağlanacak, yükümlülüklerini yerine getirmeyenlere yaptırım uygulanacak, ayrıca hayvan sevgisi farkındalığının artması için sivil toplum kuruluşları ile ortak etkinlikler yapılacaktır.
6. Hayvanlara iyi ve uygun muamele edilmesini ve hayvanların korunmalarını temin etmek amacıyla onları mal olarak değil can olarak gören bir anlayışla mevzuat düzenlemesi yapılacaktır.
7. Kişi başına düşen yeşil alan miktarı artırılacak, yeşil alanlar, kadınlar, çocuklar, yaşlılar ve engelliler için güvenli ve erişilebilir hale getirilecektir.
8. Tüm şehirlerde herkes için erişilebilir meydanlar oluşturulacaktır.
9. Toplumsal huzuru bozan, genel güvenliğe ve trafik güvenliğine yönelik suçlarla etkili bir şekilde mücadele edilecektir.

Gıda ve Su Güvencesinin Sağlanması

1. Herkes için gıda ve su arz güvencesi ile gıda güvenilirliği sağlanacaktır.
2. Risk değerlendirmeleri de yapmak suretiyle güvenli gıda arzını temin etmek ve kamuoyunu hızlı ve doğru bir şekilde bilgilendirebilmek için tüketici örgütleri temsilcilerinin de bulunduğu bağımsız bir mekanizma oluşturulacaktır.

Toplum Sağlığının Korunması ve Sağlık Hizmetlerine Erişimin Kolaylaştırılması

1. Uyuşturucu ve uyarıcı maddeler ile diğer bağımlılık yapan maddelerle etkin mücadele amacıyla ÇEMATEM ve AMATEM’lerin sayı, kapasite ve etkinliği artırılacaktır.
2. Uyuşturucu suçlarından mahkum olanlara yönelik rehabilitasyon çalışmaları, sivil toplum kuruluşlarıyla işbirliği yapılmak suretiyle yürütülecektir.
3. Uyuşturucu kullanımından dolayı haklarında ilk kez denetimli serbestlik kararı verilenlerin tedavi ve rehabilitasyonlarının ara kontrollerle izleneceği, beş yıl süreli “bağımlılık takip modeli” oluşturulacaktır.
4. Hasta karşılama ve yönlendirme hizmetlerinde çalışan görevlilere yönelik halkla ilişkiler eğitim desteği artırılacaktır.

Dijital Ortamda ve Yapay Zekâ Uygulamaları Karşısında İnsan Haklarının Korunması

1. Başta gençler olmak üzere her yaştan kişilere yönelik hukuk ve sosyal medya okur-yazarlığı bilinci geliştirilecektir.
2. Kişilik haklarının korunması için siber suçlar ve siber zorbalıkla mücadelenin etkinliği artırılacak, bu alanda uluslararası iş birliği imkânları geliştirilecektir.
3. Bireylerin kişilik haklarının sosyal medya üzerinden ihlaline yönelik fiillerle ifade özgürlüğünü de koruyacak şekilde etkin mücadele edilecektir.
4. Yapay zekâ alanına ilişkin mevzuat çerçevesi, uluslararası ilkeler de dikkate alınarak oluşturulacak ve etik ilkeler belirlenecek, bu alanda insan haklarının korunmasına ilişkin tedbirler alınacaktır.
5. Avrupa Konseyi’nin ilke ve tavsiyelerine uygun biçimde ve hukuki güvencelerin korunması ilkesine aykırı olmayacak şekilde yargıda yapay zekâ uygulamaları kullanılacaktır.